ریز‌مغذی‌هایی مانند آهن، روی، منگنز و مس برای رشد و عملکرد بهینه گیاهان ضروری هستند؛ اما به دلیل شرایط خاکی (pH بالا، آهکی بودن خاک‌ها، شوری و …) دسترسی گیاه به این عناصر محدود می‌شود. کودهای کلاته با داشتن ساختاری پایدار، مانع از رسوب و غیرفعال شدن ریزمغذی‌ها در خاک می‌شوند و جذب آن‌ها را توسط ریشه و برگ تسهیل می‌کنند. در این مقاله به معرفی انواع کودهای کلاته، تفاوت آن‌ها، مزایا نسبت به کودهای معدنی و اهمیت‌شان در مدیریت کمبود عناصر غذایی پرداخته می‌شود.
مقدمه
خاک‌های کشاورزی ایران اغلب دارای pH قلیایی و آهکی هستند که باعث کاهش قابلیت جذب ریزمغذی‌ها به‌ویژه آهن، روی و منگنز می‌شود. نتیجه این شرایط، بروز علائمی مانند زردی برگ‌ها (کلروز)، کاهش رشد رویشی، ریزش گل و کاهش عملکرد است. استفاده از کودهای معدنی ساده در بسیاری از موارد پاسخگو نیست زیرا این عناصر در خاک رسوب کرده و برای گیاه غیرقابل استفاده می‌شوند. در چنین شرایطی، کودهای کلاته (Chelated fertilizers) به عنوان یک راهکار مؤثر معرفی شده‌اند.
کود کلاته چیست؟
کود کلاته ترکیبی است که در آن عنصر غذایی توسط یک عامل کلاته‌کننده (مانند EDTA، DTPA یا EDDHA) دربر گرفته می‌شود. این لایه محافظ، مانع از رسوب و تثبیت عنصر در خاک شده و آن را در دسترس گیاه نگه می‌دارد.
| نوع کلاته | پایداری در خاک | مناسب برای | ویژگی بارز |
|---|---|---|---|
| EDTA | پایدار در pH اسیدی تا خنثی | محلول‌پاشی برگی | قیمت مناسب و پرمصرف |
| DTPA | پایدار تا pH حدود ۷.۵ | خاک‌های نیمه‌قلیایی | کارایی بهتر نسبت به EDTA |
| EDDHA | پایدار تا pH بالای ۹ | خاک‌های آهکی و قلیایی | بهترین گزینه برای تأمین آهن در خاک‌های ایران |
| HBED | پایداری بسیار بالا | شرایط سخت خاکی | کلات نسل جدید با کارایی بالا |
مزایای کودهای کلاته نسبت به کودهای معدنی
افزایش جذب عناصر غذایی حتی در خاک‌های سخت و قلیایی.
کاهش علائم کمبود مانند کلروز آهن و زردی برگ‌ها.
کاربرد انعطاف‌پذیر (هم در خاک و هم به صورت محلول‌پاشی).
افزایش کیفیت محصول (رنگ بهتر میوه، افزایش ویتامین‌ها و بهبود بازارپسندی).
کاهش مصرف کود شیمیایی به دلیل کارایی بالاتر.
اهمیت در مدیریت کمبود عناصر
آهن (Fe): استفاده از Fe-EDDHA بهترین راه برای رفع کلروز در باغات انگور، مرکبات و پسته.
روی (Zn): محلول‌پاشی Zn-EDTA در مراحل رویشی موجب افزایش گلدهی و تشکیل میوه می‌شود.
منگنز (Mn): Mn-DTPA برای اصلاح کلروز ناشی از کمبود منگنز در خاک‌های آهکی.
مس (Cu): Cu-EDTA برای بهبود مقاومت گیاه به بیماری‌ها و افزایش رشد رویشی.
نتیجه‌گیری
کودهای کلاته به دلیل پایداری بالا و قابلیت جذب بهتر، نقش حیاتی در مدیریت کمبود ریزمغذی‌ها در کشاورزی دارند. انتخاب نوع مناسب کلاته با توجه به شرایط خاکی و نیاز گیاه، می‌تواند ضمن افزایش عملکرد و کیفیت محصولات، هزینه‌های تولید را کاهش دهد. در کشاورزی امروز، استفاده هوشمندانه از این کودها یک ضرورت برای دستیابی به بهره‌وری پایدار و تولید محصولات با کیفیت است.
